Zespół Filozofii Kultury

Prof. dr hab. Andrzej Leder – Kierownik
Dr hab. Maria Gołębiewska, prof. Instytutu
Dr Mikołaj Ratajczak

Zespół Badawczy Filozofii Kultury został utworzony w 1995 roku przez profesor Katarzynę Rosner. Celem Zespołu były badania nad filozoficzną refleksją na temat przemian zachodzących w kulturze drugiej połowy XX wieku. Po roku 2000 prace i realizowane projekty badawcze Zespołu dotyczą  nowych wątków, które zostały wskazane w obecnym temacie badawczym: „Etyczne i aksjologiczne aspekty współczesnej myśli filozoficznej”, realizowanym od roku 2011 przez pracowników Zespołu (dr hab. Maria Gołębiewska i dr hab. Andrzej Leder). Tak sformułowany projekt badawczy ma na celu krytyczne przemyślenie hipotezy dotyczącej domniemanego „etycznego zwrotu” w filozofii początku XXI wieku, reżimów etyczno-politycznych współczesności, jak również poszukiwania współczesnych aksjologicznych podstaw normatywności.

Można powiedzieć, że po roku 2001 w refleksji filozoficznej nad kulturą pojawiły się tendencje unifikujące – niejako w przeciwieństwie do ustaleń filozofii i teorii kultury ostatnich dekad XX wieku. Gdy wówczas bowiem dominowały propozycje, będące punktem wyjścia do opisania kulturowego i społecznego zróżnicowania, odcinające się od „wielkich narracji”, obecnie nasilają się wątpliwości na temat owego krytycznego podejścia do tez uniwersalizujących. W pismach filozofów początku XXI wieku pojawiają się poszukiwania wątków ogólnych, ponowne uznanie inspiracji płynącej ze strony nauk pozytywnych, a także odwoływanie się do myślicieli, którzy mieli ambicje formułowania diagnoz o wielkim rozmachu intelektualnym.

We współczesnej filozofii kultury szczególnie ważne wydają się dwa nurty, stanowiące inspirację dla badaczy z Zespołu Filozofii Kultury.

Z jednej strony jest to ponownie stawiane pytanie o związek teorii kultury i teorii politycznej, a w szczególności jest to powrót do ujmowania teorii kultury w jej aspekcie krytycznym Świadczy o tym nasilające się zainteresowanie dorobkiem i ustaleniami myślicieli, z pozoru tak różnych, jak Walter Benjamin, Jacques Lacan, Gilles Deleuze czy Jacques Rancière – myślicieli, których jednak łączy przenikliwa krytyka związków między kulturowymi symbolizacjami a polityczną, społeczną i ekonomiczną organizacją społeczeństwa. Wydaje się, że u podstaw tych krytycznych badań i ustaleń można odnaleźć pewien zamysł etyczny – intencję ponownego zbadania normatywnych fundamentów myślenia. W tym kierunku idą badania Andrzeja Ledera wykorzystują możliwości myśli psychoanalitycznej jako teorii krytycznej, stosowanej w różnych obszarach współczesnej teorii społecznej i humanistyki: przede wszystkim historii i ekonomii. 

W ten nurt wpisują się również badania dr Ratajczaka. Wszystkie realizowane przez niego projekty rozwijają koncepcję i metodologię filozofii jako historii pojęć i idei. Jednym z najważniejszych źródeł teorii kulturowych, społecznych i filozofii polityki o ambicjach uniwersalistycznych w XX wieku był marksizm, rozumiany zarówno jako filozofia kultury, jak i krytyka ekonomii politycznej. Tym obszarem badań zajmuje się dr Mikołaj Ratajczak. Krytycznie przepracowując zarówno poststrukturalistyczne projekty genealogiczne i dekonstrukcyjne (m.in. Michel Foucault, Giorgio Agamben, Jacques Derrida), jak i różne tradycje historii pojęć i historii idei (Koselleck i historia pojęć, historia idei z Cambridge, tzw. warszawska szkoła historii idei), dr Ratajczak próbuje analizować wybrane pojęcia z obszaru filozofii politycznej i społecznej od strony ich historii. Kontynuuje  też badania dotyczące współczesnej włoskiej filozofii politycznej, w obszarze tym będąc jednym z niewielu specjalistów w Polsce.

Drugi nurt badań ma na celu opisanie statusu podmiotu percepcji i podmiotu działania w zmieniających się warunkach technologicznych i ekonomicznych współczesnej kultury. Badania te dotyczą roli podmiotu w ustanawianiu znaczeń i wartości, egzystencjalnych, aksjologicznych i etycznych uwikłań performatyki wizualnej i słownej, kwestii semantycznych i komunikacyjnych we współczesnej filozofii. Charakterystyka statusu podmiotu percepcji i działania dotyczy w dużej mierze podmiotu biernego – receptywności, pasywności. Współcześnie, tak często pojawiająca się, problematyka receptywności i pasywności rozpatrywana jest w kontekście fenomenologicznym i egzystencjalnym. W swoich tekstach dr hab. Maria Gołębiewska wychodzi poza ustalenia epistemologiczne na temat receptywności i pasywności podmiotu i zajmuje się również aspektami etycznymi, politycznymi i metodologicznymi – pytaniem o performatywny aspekt milczenia i odmowy działania, o reaktywny oraz retroaktywny podmiot wyborów i działań politycznych i prawa.

Adres: Instytut Filozofii i Socjologii PAN,
00-330 Warszawa, ul. Nowy Świat 72, pokój 286,
tel. 657 28 14
Print Friendly, PDF & Email
classic-editor-remember:
classic-editor

IFiS PAN

Log In

Create an account
Europejski Sondaż Społeczny | European Social SurveyEuropejski Sondaż Społeczny | European Social Survey