Seminarium Modele i aspekty podmiotowości

Kontynuujemy spotkania w ramach seminarium Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji antropologii. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji.

Na najbliższym seminarium 14 stycznia br. (11:30-13:30, online – Zoom)
dr hab. Anna Michalska (Instytut Filozofii i Socjologii PAN) przedstawi referat
Problem zbieżności: spontaniczny porządek i indywiduacja.

Konspekt referatu dołączamy poniżej i serdecznie zapraszamy do udziału.

Po link do Zoom trzeba wysłać zgłoszenie na publicrelations@ifispan.edu.pl

Anna Michalska (Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki IFiS PAN)
anna.michalska@ifispan.edu.pl
Maria Gołębiewska (Zespół Filozofii Kultury IFiS PAN)
maria.golebiewska@ifispan.edu.pl

***

Anna Michalska

Problem zbieżności: spontaniczny porządek i indywiduacja

Tak zwany „problem zbieżności moralnej” jest obecnie rzadko poruszanym zagadnieniem filozoficznym. Zakłada się zwykle, że widocznej w społeczeństwach tendencji do uspójniania wzorów zachowań, norm i wartości, będących podstawą spójności społecznej, nie daje się wyjaśnić w odwołaniu do roli przypadku. Tendencję tę tłumaczyłby fakt uczestnictwa jednostek w pewnych niejawnych, ponadindywidualnych strukturach oraz polach znaczeń. W następstwie „zwrotu lingwistycznego” przyjęło się postulować językowy charakter takich struktur. Jednak we współczesnej filozofii analitycznej mamy również do czynienia z nurtem inspirowanym fenomenologią, na gruncie którego zbieżność wyjaśnia się uczestnictwem w przedjęzykowych systemach interakcji.

Pierwszą ze wspomnianych tendencji poddał zdecydowanej krytyce Stephen P. Turner, który w swych licznych pracach wykazywał, iż transcendentalistyczne wyjaśniania są w istocie metafizyczne w tym sensie, że nie wskazują mechanizmu, za pomocą którego – rzekomo ponadindywidualne – struktury miałyby „powodować” określone zachowania jednostek. Natomiast enaktywizmu oraz stanowisk pokrewnych dotyczy problem „luki poznawczej” (cognitive gap) między: 1) rzekomo niezapośredniczoną językowo percepcją a 2) symbolicznie zapośredniczonymi formami poznania i interakcji.

Choć krytyka Turnera z pewnością nie jest ostatnim słowem w dyskusji nad użytecznością transcendentalizmu w naukach społecznych, a problem luki poznawczej nie jest co do zasady nierozwiązywalny, problem zbieżności – czy szerzej, relacji między jednostką a ogółem – pozostaje zagadnieniem wartym dyskusji. W niniejszym wystąpieniu interesują mnie następujące pytania: 1) czy zaawansowane formy interakcji społecznej angażują coś, co można określić mianem globalnego odniesienia lub oglądu? 2) czy świadomość jednostkowa byłaby zawsze ściśle ograniczona do danego „tu i teraz”, wyznaczonego konkretnym zadaniem lub rolą społeczną? Kluczowe dla rozważań będzie rozróżnienie między perspektywizmem radykalnym i umiarkowanym („wyrafinowanym”). Ten pierwszy zakłada, że świadomość jednostkowa, wiedza, rozumienie mają charakter ściśle sytuacyjny, a jednak całość takich ograniczonych perspektyw tworzy spójny system. Mianem umiarkowanego perspektywizmu określam z kolei pogląd głoszący, że jednostki wkraczające w interakcje społeczne są wyposażone w bardzo ograniczone świadome rozpoznanie istotnych zależności, jakim podlegają. Takie ograniczone uświadomienie zakłada jednak pewien niejawny obraz całości. W procesie interakcji owe systemy zależności, których częścią jest jednostka, są coraz lepiej przez nią uświadamiane.

Głównymi bohaterami wystąpienia są Robert B. Brandom jako przedstawiciel radykalnego perspektywizmu oraz Friedrich A. Hayek i Jürgen Habermas jako przedstawiciele perspektywizmu umiarkowanego. Zamierzam w szczególności wykazać komplementarność koncepcji Hayeka i Habermasa, ponieważ kategoria społecznego uczenia się może stanowić dopełnienie teorii działania komunikacyjnego, z kolei deliberatywny aspekt interakcji społecznej, nie wystarczająco dobrze rozwinięty przez Hayeka, jest niesprzeczny z ideą spontanicznego porządku, rozwijaną przez austriacką szkołę ekonomii. W obu przypadkach, jak będę przekonywać, spodziewanym wynikiem społecznej interakcji byłaby rosnąca indywiduacja w Jungowskim sensie.

Proponowane lektury:

• Friedrich A. Hayek, Individualism and Economic Order, Chicago: Chicago University Press, 1996.
• Anna Michalska, What Brandom Won’t Make Explicit: On Habermas’s Critique of Brandom, w: Philosophy & Social Criticism, 2018, 44, nr 1, s. 41–60. http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0191453717723191

classic-editor-remember:

block-editor