Antropologiczne tezy i postulaty Gernota Böhmego

Szanowni Państwo,
kontynuujemy spotkania w ramach seminarium Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji  podmiotu i przemian w jego pojmowaniu.
Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji. Interesują nas perspektywy badawcze – dziedziny, zagadnienia, przedmioty
badań, które aktualnie budzą spory, bywają kontrowersyjne lub są kwestionowane w ramach humanistyki i nauk społecznych.

Seminarium w bieżącym roku akademickim dotyczy zagadnień antropologicznych, a celem spotkań jest dookreślenie czterech wybranych pojęć słownika filozoficznego: jedności i wielości oraz jednorodności i różnorodności w kontekście antropologii filozoficznej.
Pytamy, co pozwoliłoby uzgodnić jedność osobową i zarazem złożoność osobowej tożsamości, zakładaną jedność gatunku ludzkiego i antropologicznego wyposażenia oraz relatywne zróżnicowanie
(kulturowe, historyczne, geograficzne, organiczne) jego poszczególnych realizacji, spójność domniemanych struktur źródłowych oraz zróżnicowanie ich przejawów. Będziemy rozważać aspekty empiryczne i transcendentalne antropologii filozoficznej.

Zapraszamy Państwa na najbliższe seminarium 8 grudnia br. (11:30-13:30, online – Zoom), dr hab. prof. IFiS PAN Maria Gołębiewska przedstawi referat Antropologiczne tezy i postulaty Gernota Böhmego.

Po link prosimy napisać na adres publicrelations@ifispan.edu.pl.

Konspekt referatu dołączamy poniżej i serdecznie zapraszamy do udziału.

Maria Gołębiewska (Zespół Filozofii Kultury IFiS PAN)
maria.golebiewska@ifispan.edu.pl
Anna Michalska-Martin (Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki IFiS PAN)
anna.michalska@ifispan.edu.pl

***
 
Maria Gołębiewska
Antropologiczne tezy i postulaty Gernota Böhmego

Gernot Böhme (1937-2022) jest uważany za jednego z najważniejszych współczesnych filozofów niemieckiego obszaru językowego. Jego rozważania dotyczyły filozofii nauki, historii filozofii, filozofii środowiskowej („ekofilozofii”), ale przede wszystkim antropologii filozoficznej, rozpatrywanej w odwołaniu do zagadnień etycznych i estetycznych. Można powiedzieć, że jego tezy i postulaty antropologiczne wpisują się w kontekst dotychczasowych rozważań – w XX-wieczną antropologię filozoficzną z jej podstawowymi aspektami: krytyką tradycji idealistycznej i krytyką Kartezjańskiego dualizmu ciało-dusza na rzecz koncepcji człowieka jako jedności psychofizycznej, z zainteresowaniem badaniami nauk ścisłych, przede wszystkim biologicznych, które łączono z ustaleniami nauk humanistycznych i społecznych, aby określić specyficzne dla człowieka gatunkowe identyfikacje oraz miejsce w świecie.

Böhme, podobnie jak inni filozofowie „zwrotu antropologicznego”, poszukując „jedności” ludzkiego bytu, starał się unikać dotychczasowych aporii, między innymi natury i kultury, natury i technologii, indywidualizmu i kolektywizmu. Można powiedzieć, że jego tezy antropologiczne dotyczą historii filozofii i dotychczasowego namysłu nad miejscem człowieka w świecie i właściwą mu „naturą” („antropologia historyczna”). Z kolei jego postulaty antropologiczne dotyczą współczesnych realizacji tego, co zamierza dookreślić jako „ludzką naturę”. Pyta o „naturę człowieka natury”, odwołując się do domniemanej istoty, esencji człowieka, jak i do natury pojmowanej jako przyroda (Die Natur vor uns. Naturphilosophie in pragmatischer Hinsicht, 2002). Zadaje to pytanie, odnosząc się do historycznych i kulturowych relatywizmów, wskazując wiele odmian antropologicznych ustaleń. Również aktualna sytuacja bytu ludzkiego w świecie wymaga opisania i analizy specyficznie ludzkich cech – nie tylko w kontekście przyrodniczym, ale również technologicznym. Według Böhmego można mówić współcześnie o zróżnicowanych antropologiach („symetrycznych”), które usiłują charakteryzować ludzi rozmaitych kultur i społeczności, ale także techniczne humanoidy. Pytania o antropologię filozoficzną stawia on w różnych kontekstach – rozwija własną, krytyczną koncepcję filozofii technologii, ale przede wszystkim odwołuje się do zagadnień etycznych, również estetycznych, i podobnie jak inni „ekofilozofowie” rozpatruje problematykę „środowiska”. Pyta o status specyficznie ludzkiego środowiska jako warunku podmiotowego, osobowego życia i tożsamości. Podobnie jak Arnold Berleant uznaje, że właściwe ludziom środowisko łączy elementy natury z elementami kulturowymi, „naturalne” z tym, co społeczne. Próbując postulatywnie określić właściwe człowiekowi środowisko, odwołuje się do refleksji ontologicznej i egzystencjalnej (między innymi Sørena Kierkegaarda i Martina Heideggera) i wskazuje estetyczne uwarunkowania „dobrego życia”. Jego refleksja nad przestrzenią właściwego nam „świata życia” i nad przestrzennym porządkowaniem uwagi, przeżyć i działań ludzi wydaje się pokrewna fenomenologicznym rozważaniom podobnych kwestii (Atmosphäre: Essays zur neuen Ästhetik, 1995; Architektur und Atmosphäre, 2006).

Trzeba podkreślić, że koncepcja antropologii filozoficznej Böhmego jest ściśle związana z zagadnieniami etyki i postulatami etycznych zobowiązań jednostkowego podmiotu (Ethik leiblicher Existenz, 2008). W referacie pytam o możliwości rozważania antropologii w kontekście etycznym, o esencjalizm antropologiczny, jak również o relatywne kulturowo i społecznie cechy „kondycji ludzkiej” – o możliwości badawcze i metodologiczne konstruktywizmu antropologicznego. Czy możliwe jest zróżnicowane ujęcie cech antropologicznych, które byłyby wyznacznikiem przynależności podmiotu do gatunku ludzkiego i zarazem do odmiennych normatywnie społeczności? Na ile cechy antropologiczne wiążą się z dobrem jednostki, a na ile z dobrem wspólnoty? Na ile norma człowieczeństwa może wpływać na oceny jednostek i ich postępowania? Na ile cechy uznawane za negatywne, obok tych pozytywnych, mogą dookreślać normę człowieczeństwa?

Polecane lektury:

• Gernot Böhme, Antropologia filozoficzna. Ujęcie pragmatyczne, oprac. Stanisław Czerrniak, przeł. Piotr Domański, Warszawa, Wydawnictwo IFiS PAN, 1998.
• Gernot Böhme, The Concept of Body as the Nature We Ourselves Are, w: The Journal of Speculative Philosophy, 2010, 24 (3), s. 224-238. dostęp: https://www.researchgate.net/publication/236703869_The_Concept_of_Body_as_the_Nature_We_Ourselves_Are

classic-editor-remember:

block-editor