Problem przekładalności transcendentnego doświadczenia religijnego

Kontynuujemy spotkania w ramach seminarium Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji  podmiotu i przemian w antropologii. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji. W tym roku głównym tematem spotkań seminaryjnych są perspektywy badawcze – dziedziny, zagadnienia, przedmioty badań, które aktualnie budzą spory, bywają kontrowersyjne lub są kwestionowane w ramach humanistyki i nauk społecznych.

Zapraszamy Państwa do udziału w najbliższym seminarium (23 czerwca br., 11:30-13:30, online – Zoom) dotyczącym wzajemnych relacji filozofii i teologii – jest to skomplikowany i wciąż aktualny temat wielu interdyscyplinarnych dyskusji.

Referat Problem przekładalności transcendentnego doświadczenia religijnego przedstawi dr Andrzej Słowikowski (Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie),
koreferat i komentarz wygłosi dr Anna Borowicz (Uniwersytet Gdański).

Konspekt referatu dołączamy poniżej i serdecznie zapraszamy do udziału.

Po link do Zooma prosimy pisać na adres publicrelations@ifispan.edu.pl

Serdecznie pozdrawiamy –
Anna Michalska (Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki IFiS PAN)
anna.michalska@ifispan.edu.pl
Maria Gołębiewska (Zespół Filozofii Kultury IFiS PAN)
maria.golebiewska@ifispan.edu.pl

Problem przekładalności transcendentnego doświadczenia religijnego

Andrzej Słowikowski:
Przedmiotem mojego wystąpienia chciałbym uczynić problem przekładalności transcendentnego doświadczenia religijnego. Problem ten oczywiście można rozważać w wielu wymiarach filozoficznych i teologicznych oraz na płaszczyźnie różnych systemów religijnych, ale w moim ujęciu będzie chodziło przede wszystkim o przyjrzenie się temu, w jaki sposób transcendentna prawda religijna (religijny ideał transcendentny), mająca wymiar rozstrzygnięcia absolutnego, może istnieć w immanentnej rzeczywistości życia człowieka (świecki i religijny ideał immanentny) – w doczesnej realności, która ma wymiar historyczny i pozbawiona jest tej absolutnej rozstrzygalności.

Punktem wyjścia referatu jest twierdzenie Sørena Kierkegaarda (Okruchy filozoficzne), dotyczące istnienia nieskończonej różnicy jakościowej między człowiekiem i Bogiem, z którego duński filozof wyprowadza swoją dialektykę paradoksu doświadczenia religijnego. Dialektyka ta ujmuje „doświadczenie transcendentne” jako nieprzekładalne na wymiar rzeczywistości ogólnoludzkiej (immanentnej), czyli nie można dokonać bezpośredniego przeniesienia treści wynikłych z Bożego objawienia na treści etyczne i społeczno-polityczne ludzkiego świata (kategoria zgorszenia). Według Kierkegaarda doświadczenie transcendentnej relacji z Bogiem może mieć wymiar tylko indywidualny, dotyczy jednostek, które całkowicie podporządkowują swoje życie rozpoznanej przez siebie prawdzie religijnej. Takie transcendentne doświadczenie nie może zostać w sposób jasny i bezsporny wyrażone w świecie immanentnym, który z definicji jest pozbawiony relacji z rzeczywistością transcendentną. W rezultacie wszelka próba bezpośredniego przenoszenia treści transcendentnych – w postaci kategorii życia religijnego, opisów wymagań etycznych, porządku funkcjonowania świata ludzkiego, itp. – na rzeczywistość doczesnego, wspólnotowego życia ludzi grozi możliwymi aberracjami, zarówno w wymiarze teoretycznym, jak i praktycznym. Twierdzenie o nieprzekładalności doświadczenia religijnego spróbuję odnieść do rozważań obecnych w różnych tradycjach filozoficzno-teologicznych (egzystencjalizm religijny, neotomizm, analityczna filozofia religii, ponowoczesne ujęcie religijności).

W moim wystąpieniu opiszę, w jaki sposób transcendentny ideał religijny (chrześcijański) różni się jakościowo od immanentnego ideału świeckiego, oraz w jaki sposób ta różnica jakościowa uniemożliwia bezpośredni przekład między tymi dwoma wymiarami. Zwrócę też uwagę, jakie zagrożenia może nieść próba dokonywania takich bezpośrednich transpozycji. Skupię się na trzech problemach: 1) na problemie zła i teodycei, będącym jednym z głównych problemów filozofii religii (szczególnie żywo obecnym w dzisiejszej analitycznej filozofii religii); 2) na problemie przebaczenia, szeroko dyskutowanym we współczesnej debacie etycznej, zarówno świeckiej, jak i religijnej; 3) na problemie funkcjonowania religii w dyskursie społeczno-politycznym, mającym bardzo długą tradycję filozoficzno-teologiczną i wciąż pozostającym niezwykle aktualnym zagadnieniem.

Na koniec spróbuję zarysować koncepcję religii jako krytyki immanencji, w znaczeniu, w jakim istnienie (nawet tylko teoretyczne) takiego transcendentnego ideału religijnego destabilizuje immanentny świat ludzki. Z jednej strony, ideał ten wywołuje nieustanną presję na rzeczywistość immanentną, co prowadzi do wciąż ponawianych prób jego zawłaszczania w dyskursach społeczno-politycznych. Z drugiej strony, okazuje się on źródłem ciągłej rewizji i podważania wiarygodności immanentnych ideałów etycznych, które mają tendencję do absolutyzowania swoich stanowisk. Wreszcie, warto zadać pytanie, w jakim stopniu, jeśli w ogóle, taki transcendentny ideał religijny może być wzorcem postaw etycznych w świecie ludzkim. Jest to pytanie o możliwość pośredniego przenoszenia ideału transcendentnego na rzeczywistość immanentną, to znaczy takiej translacji, która nie przenosi bezpośrednio treści z jednej rzeczywistości na drugą, ale próbuje zapośredniczyć pewne formalne struktury ideału transcendentnego w immanencji.

Proponowana lektura:
Søren Kierkegaard, Okruchy filozoficzne, rozdział III Absolutny paradoks, w: tenże, Okruchy filozoficzne. Chwila, przeł. Karol Toeplitz, Kęty, Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2011, s. 87-102.

classic-editor-remember:

block-editor