Zwrot korporalny a problematyka podmiotowości

Kontynuujemy spotkania w ramach seminarium Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji  podmiotu i przemian w antropologii. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji.

W tym roku głównym tematem spotkań seminaryjnych są perspektywy badawcze – dziedziny, zagadnienia, przedmioty badań, które aktualnie budzą spory, bywają kontrowersyjne lub są kwestionowane w ramach humanistyki i nauk społecznych.

W marcu zapraszamy Państwa do udziału w panelu dyskusyjnym Zwrot korporalny a problematyka podmiotowości (10 marca br., 11:30-13:30, online – Zoom). Po link należy pisać na mail publicrelations@ifispan.edu.pl

Wprowadzenie do dyskusji przedstawi dr Anna Alichniewicz (Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Zakład Bioetyki, Katedra Nauk Humanistycznych) i organizatorki seminarium.

Konspekt referatu dołączamy poniżej i serdecznie zapraszamy do udziału.

Anna Michalska (Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki IFiS PAN)
anna.michalska@ifispan.edu.pl
Maria Gołębiewska (Zespół Filozofii Kultury IFiS PAN)
maria.golebiewska@ifispan.edu.pl

Zwrot korporalny a problematyka podmiotowości
Po 2000 roku pojawiło się wiele publikacji wskazujących kolejne badawcze przemiany dotyczące zmieniających się uwarunkowań antropologicznych, związanych z przyśpieszeniem technologicznym, zróżnicowanymi przemianami społecznymi i kulturowymi, a ostatnio również z kryzysem klimatycznym. Na nowo zadawano pytania tak o domniemaną, esencjalną naturę człowieka, jak i o ludzką kondycję, podlegającą przemianom pod wpływem zmiennych uwarunkowań. Tezy kolejnych deklarowanych „zwrotów” w naukach humanistycznych i społecznych pozostają niekiedy współbieżne, a nawet wspólne. Dotyczy to również tez i postulatów zwrotu korporalnego, które zarazem rozpatrywano w innych badawczych kontekstach – performatywnym i afektywnym.

Trzeba podkreślić, że głównym filozoficznym kontekstem metodologii i rozważań zwrotu korporalnego pozostaje fenomenologia (Edmund Husserl. Maurice Merleau-Ponty), jak też postulaty French Theory (na przykład Michel Foucault), szczególnie w przypadku badaczy anglojęzycznych. Należy też zaznaczyć, że antropologiczne tezy zwrotu korporalnego są dość zróżnicowane i wbrew upraszczającym interpretacjom jego krytyków wykraczają poza założenia materialistyczne i przekonania hedonistyczne. Zwrot korporalny otwiera bowiem na nowo – w naukach humanistycznych i społecznych – dyskusję o wzajemnych uwikłaniach tego, co cielesne i racjonalne, cielesne i emocjonalne, percepcyjne i świadomościowe, o związki świadomości i nieświadomości, jak też ponownie zadaje pytanie o materialne podstawy semiotyki i semantyki. Źródłem i inspiracją pozostaje, w znacznej mierze, Husserlowskie rozróżnienie między Leib i Körper, zreinterpretowane przez Merleau-Ponty’ego (chair i corps) między innymi w kontekście medycznym, estetycznym i teologicznym.

W drugiej księdze Idei Edmund Husserl rozważa problematykę dotyczącą dwóch różnych „dziedzin bytowych”, wskazanych już w księdze pierwszej, gdzie pisał, że „materialna rzecz” i „dusza” są odmiennymi dziedzinami bytu, ale dusza jest „ufundowana” w tym, co materialne i dlatego „nauka o ciele podbudowuje naukę o duszy”[1]. W księdze drugiej Idei Husserl rozwija temat cielesności, z którym łączy kwestie znaczenia i sensu. Jak pisze, „(c)iało nie jest jedynie rzeczą w ogóle, lecz wyrazem ducha i jest zarazem organem ducha. I zanim przystąpimy tu do głębszych roztrząsań, poznajemy już, że wszystko, co we właściwym sensie ‘podmiotowe’, przynależne do Ja (das Ichliche), leży po stronie duchowej”, czyli „tej, która w ciele uzyskuje swój wyraz” i „ostatecznie z jakiegoś punktu widzenia wszystko, co cielesne, może nabierać psychicznego znaczenia”[2]. I dalej: „w jedności całościowej apercepcji: ‘człowiek’ – to, co psychiczne, to, co zostaje ‘wczute’ w ciało, w nim zrozumiane (einverstanden), zostaje wraz z tym ciałem uchwycone jako realnie jedno (einig)”[3]. Husserl uznaje zarazem, że to, co psychiczne i pewien psychiczny sens mają swoją materialną podstawę. Zatem pojęcie sensu dotyczy nie tylko duchowości, ale również cielesności – ciała jako tego, co stanowi podstawę przeżyć psychicznych i co jest samo „przeżywane”. W tym kontekście pojawiają się antropologiczne rozpoznania Husserla, a zgodnie z nimi samo „ujmowanie” człowieka byłoby pewnym „sensem” i „jako ‘sens’ przechodzi ono na wskroś poprzez ujęcie bryły ciała”, które stanowi „podłoże konstytuujące cielesność fundującą dla rozumiejącego ujęcia sensu: w gruncie rzeczy i w zasadzie tak samo jak brzmienie słowa jest ‘ciałem’ dla ożywiającego ‘sensu’”[4], a więc analogicznie do tego, jak dzięki artykulacji materialnej (signans) słowa mówionego zyskujemy dostęp do przeżyć podmiotu mówiącego, do jego treści mentalnych jako pewnych znaczeń (signatum).

Można zatem powiedzieć, że w drugiej księdze Idei Husserl zajmuje się warunkami materialnymi tego, co psychiczne, próbując je dookreślić na przykładzie cielesności człowieka (Leiblichkeit) i „ciała przeżywanego” (Leib), w którym holistycznie splata się to, co materialne i to, co duchowe. Cielesna artykulacja jest właśnie „artykulacją sensu” tego, co psychiczne i przejawiane dzięki cielesności. Husserl bowiem rozpatruje jednostkowe życie psychiczne jako życie ulokowane i przeżywane w ciele i za pośrednictwem ciała.

[1] Edmund Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, księga pierwsza Ogólne wprowadzenie do czystej fenomenologii, przeł., oprac. D. Gierulanka, wstęp R. Ingarden, Warszawa, PWN, 1967, s. 60.
[2] Edmund Husserl, Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, księga druga Badania fenomenologiczne dotyczące konstytucji, przeł., oprac. D. Gierulanka, Warszawa, PWN, 1974, s. 136.
[3] Tamże.
[4] Tamże, s. 338.

classic-editor-remember:

block-editor