Zwrot afektywny i emotywizm – tezy i polemiki

Kontynuujemy spotkania w ramach seminarium Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji  podmiotu i przemian w antropologii. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji.

W tym roku głównym tematem spotkań seminaryjnych są perspektywy badawcze – dziedziny, zagadnienia, przedmioty badań, które aktualnie budzą spory, bywają kontrowersyjne lub są kwestionowane w ramach humanistyki i nauk społecznych.

W kwietniu zapraszamy Państwa do udziału w panelu dyskusyjnym
Zwrot afektywny i emotywizm – tezy i polemiki (14 kwietnia br., 11:30-13:30, online – Zoom). Żeby otrzymać link, należy zgłosić udział na mail publicrelations@ifispan.edu.pl.

Wprowadzenie do dyskusji przedstawi dr hab. prof. IFiS PAN Andrzej Leder i dr Mateusz Janik (Instytut Studiów Politycznych PAN) oraz organizatorki seminarium.

Konspekt referatu dołączamy poniżej i serdecznie zapraszamy do udziału.

Anna Michalska (Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki IFiS PAN)
anna.michalska@ifispan.edu.pl
Maria Gołębiewska (Zespół Filozofii Kultury IFiS PAN)
maria.golebiewska@ifispan.edu.pl
  
***

Zwrot afektywny i emotywizm – tezy i polemiki

Pojęcie afektu w publikacjach i debatach filozoficznych, w naukach humanistycznych i społecznych pojawiło się w latach dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku, przede wszystkim dzięki reinterpretacjom filozofii Benedykta Spinozy. Jak wiadomo, Spinoza w swojej Etyce w porządku geometrycznym dowiedzionej przywołuje – obok słowa conatus (usiłowanie, skłonność) – terminy affectio (pobudzenie) i affectus (intensywność, ekspresja emocji) na określenie żywiołowych, przedświadomych reakcji zarazem ciała, jak i psychiki. Afekt byłby zatem reaktywny i w specyficzny sposób łączyłby podmiot z otaczającym światem jako środowiskiem i źródłem indywidualnych pobudzeń cielesnych i psychicznych, a te z kolei byłyby odpowiedzią jednostkowego podmiotu na stan świata, na relacje z Innymi.

Polemiki prowadzone po 2000 roku dotyczą, między innymi, wzajemnych relacji afektu i emocji, ponieważ zwykło się używać terminu „afekt” raczej na określenie pewnej postawy emocjonalnej, uświadamianej w mniejszym lub większym stopniu, niż reakcji cielesnej na bodźce zewnętrzne. Tak rozpatrywane pojęcie afektu współwystępuje z innymi określeniami stanów emocjonalnych (np. uczucie, sentyment, resentyment). Jeśli jednak przyjmiemy, że afekt jest prymarnie rekcją podmiotu somatycznego, wówczas okazuje się nierelatywną cechą antropologiczną, umożliwiającą rozpoznawanie gestów i zachowań ludzi bez względu na konteksty kultury i historii. To drugie pojmowanie afektu zakłada wtórność emocji wobec afektywnego pobudzenia – emocji tak pozytywnych (np. zachwyt), jak i negatywnych (np. wstręt). Dodatkowo wiąże rozważania dotyczące cielesnych i psychicznych aspektów afektu ze studiami nad korporalnością. „W przeciwieństwie do Freuda, jak i teoretyków oceny poznawczej emocji, dla których ucieleśnione są emocje, czyli stany umysłowe rządzone przez nasze przekonania, poznania i pragnienia, Silvan S. Tomkins i jego zwolennicy interpretują afekty jako niezamierzone reakcje organizmu. W ten sposób wskazują konstytutywny rozdźwięk między naszymi emocjami, z jednej strony, a naszą wiedzą o tym, co je powoduje i podtrzymuje, z drugiej strony; bowiem według nich afekt i poznanie są dwoma oddzielnymi systemami” [1].

Łatwo można dostrzec, że w obu nurtach badawczych pojęcie afektu jest wciąż dookreślane, że daje rozmaite możliwości interpretacji stanów cielesnych i psychicznych, co więcej – odwołuje się do odmiennych założeń antropologicznych i ontologicznych: albo do antropologicznego esencjalizmu i stałości wyposażenia psychosomatycznego ludzi, albo do złożonego i zróżnicowanego zbioru emocji, dzięki którym możemy rozpoznawać afekty jako ich źródło. Mówiąc krótko, możemy dookreślić domniemaną, esencjalną źródłowość afektów dzięki obserwacji zmiennych, zróżnicowanych cielesnych i emocjonalnych reakcji – w przypadku takich badań polemiki wracają do dyskusji nad stałością i przemianami cech antropologicznych, nad zróżnicowaniem kulturowym emocji, jak też nad ich antropologicznymi stałymi wyznacznikami. Można więc zapytać: czy dyskusje nad afektywnością nie są pewnym przyczynkiem lub nawet częścią debat dotyczących emocji, emocjonalnego wyposażenia antropologicznego i emotywizmu? Jeśli nieuświadamiany afekt kieruje moim działaniem, jaka byłaby moja odpowiedzialność? Jak wiadomo, kodeksy prawa wskazują działanie „w afekcie”, czyli pod wpływem silnych emocji (silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami) jako powód „złagodzenia odpowiedzialności dla sprawcy czynu”, a więc wydania łagodniejszego wyroku niż w przypadku działania racjonalnego i w pełni świadomego. Debaty na temat afektywności są interdyscyplinarne, toczą się nie tylko w filozofii (m. in. w fenomenologii [2] i kognitywistyce), ale również w neuronaukach, w literaturoznawstwie i studiach kulturowych, w psychologii i pedagogice, w naukach politycznych.

Na seminarium skupimy się na rozpatrzeniu wzajemnych relacji między studiami nad afektywnością i emotywizmem. Na ile refleksja dotycząca afektów pozostaje częścią etyki jako dziedziny filozoficznej? Na ile jest związana z badaniami psychosomatycznymi, a kwestie moralne pozostawia etyce i aksjologii? Na ile konteksty kulturowe, semiotyczne i semantyczne umożliwiają rozpoznanie i interpretacje afektów dzięki ich emocjonalnym przejawom? Jaki byłby związek intencji wolicjonalnych i emocjonalnych [3] z pobudzającymi afektami? Jakie byłyby związki afektu i motywacji jako czynnika pobudzającego do działania?

[1] Ruth Leys, The Turn to Affect: A Critique, w: Critical Inquiry, 2011, tom 37, nr. 3, s. 434-472; cytat s. 437; https://www.jstor.org/stable/pdf/10.1086/659353.pdf.

[2] Thomas Fuchs, The Phenomenology of Affectivity, w: The Oxford Handbook of Philosophy and Psychiatry, red. zb., Oxford, Oxford University Press, 2013, s. 612-631; https://www.researchgate.net/publication/293769263_The_Phenomenology_of_Affectivity.

[3] Andrzej Dąbrowski, Kontrowersje wokół intencjonalnego charakteru emocji, w: Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria, 2015, nr 3 (95), s. 57-73; https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.pan-pf-yid-2015-iid-3-art-000000000004.

 

classic-editor-remember:

block-editor