STANOWISKO NR /2024 ZGROMADZENIA OGÓLNEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK

Publikujemy stanowisko pani profesor Ewy Łętowskiej nt. ministerialnego projektu ustawy o PAN. Będzie ono poddane pod głosowanie  na najbliższym posiedzeniu Zgromadzenia Ogólnego PAN 5. września.

STANOWISKO NR /2024 ZGROMADZENIA OGÓLNEGO POLSKIEJ AKADEMII NAUK

z dnia 5 września 2024 r.

w sprawie projektu ustawy o zmianie ustawy o Polskiej Akademii Nauk oraz niektórych innych ustaw

Zgromadzenie Ogólne Polskiej Akademii Nauk wyraża wysoce negatywną opinię o projekcie nowelizacji ustawy o Polskiej Akademii Nauk (PAN) opracowanej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego (MNiSW).

Zgromadzenie Ogólne PAN jest świadome niedostatecznej wewnętrznej spójności trzech filarów PAN (korporacja łącznie z AMU, instytuty, komitety naukowe). Większa synergia i wsparcie są niezbędne aby sprostać wyzwaniom czasu (np. badania w zakresie sztucznej inteligencji, kryzysu klimatycznego, zmian demograficznych czy energetyki).  Ministerialny projekt jednak  nie tylko nie nada strukturze PAN większej spójności, ale skłaniając do fasadowości i „punktozy bis” marginalizuje zadanie podnoszenia jakości badań.

Projekt – z niedostatecznie czytelną strategią oraz nieadekwatnością środków i celów – przesłania  rzeczywistą wymowę zmian.

Przenosząc nadzór nad PAN z Prezesa Rady Ministrów na ministra właściwego ds. nauki projekt przekształca PAN  w jedną z wielu agend resortowych,  niwecząc gwarancje niezależności, niezbędnej dla koncepcji funkcjonowania narodowych akademii nauk, jako eksperckiego zaplecza dla najwyższych władz państwowych.

Projekt ministerialny realizuje wizję centralistyczno-biurokratyczną zarządzania nauką w drastycznie radykalnej wersji.

Projekt wprowadza destrukcyjne propozycje w zakresie nadzoru finansowego i majątkowego, w tym:

• odebranie PAN dowolnych składników majątku i przekazanie ich ministrowi właściwemu ds. Nauki;
• podporządkowanie Kanclerza Akademii bezpośrednio ministrowi właściwemu ds. nauki, czyniąc go jednocześnie jedynym dysponentem majątku PAN,
• rozszerza skład prezydium PAN o dwudziestu dyrektorów instytutów PAN, przy jednoczesnym braku reprezentacji prezesów oddziałów PAN. Powiększenie prezydium do granic niewydolności organu kolegialnego, staje się narzędziem utraty składników majątku PAN na rzecz instytutów – jednostek o odrębnej osobowości prawnej.

Stwarza to łatwy mechanizm manipulacji majątkiem PAN w celach eksploatacji politycznej  i partykularnej. Sprzyja temu niedostateczna wewnętrzna spoistość trzech filarów PAN i rozproszenie struktury instytutów  przy jednoczesnym  braku gwarancji wolności akademickiej zapewnionej na uniwersytetach.

Projekt zakłada rozszerzenie składu Zgromadzenia Ogólnego PAN o dyrektorów instytutów i członków Akademii Młodych Uczonych (których liczba ma zostać zwiększona do 70) z głosem stanowiącym przy wyborach władz PAN oraz w wyborach członków korporacji. Decydowanie o członkostwie PAN przez osoby spoza korporacji prowadzi do deprecjacji prestiżu samej korporacji.

Projekt wprowadza wadliwe mechanizmy nadzoru merytorycznego, takie jak coroczne oceny instytutów PAN. Oceny te, o częstotliwości większej niż  w przypadku jednostek uczelni wyższych,  przeprowadzane przez wydziały PAN, pozbawione będą sprawczości. Ustawiczność przygotowywania dokumentacji sprawozdawczej marginalizuje działalność merytoryczną, co  prowadzi do fasadyzacji działania jednostek, na podobieństwo znanej „punktozy” sprawozdawczej.

Projekt ustawy przewiduje odebranie członkom PAN w wieku powyżej 75 lat biernego prawa wyborczego w odniesieniu do funkcji pochodzących z wyboru oraz możliwości głosowania na Zgromadzeniu Ogólnym PAN, na wydziałach PAN, jak również zasiadania w komitetach naukowych PAN. Ze względu na strukturę wiekową korporacji zdestabilizuje to funkcjonowanie PAN na wszystkich poziomach instytucjonalnych. Takie rozwiązanie nie ma precedensu w ustrojach innych narodowych akademii nauk.

W projekcie brak koncepcji co do  funkcji i zadań korporacyjnego senioratu, sprowadzonego do roli ceremonialnego firmanta. 

Ustawa zlikwiduje obecne komitety naukowe PAN. W ich miejsce mają być powołane nowe, z przedstawicielami delegowanymi przez Radę Główną Nauki i Szkolnictwa Wyższego, Konferencję Rektorów Akademickich Szkół Polskich i Krajową Reprezentację Doktorantów. Likwidując demokratyczną reprezentację środowisk naukowych wybieraną w wyborach powszechnych przez samodzielnych pracowników nauki,  projekt ogranicza – już w skali krajowej – demokratyczne zasady wyłaniania organów przedstawicielskich  i samorządność  w zarządzaniu nauką.

Zgromadzenie Ogólne PAN:

• ponawia swoje oczekiwanie podjęcia konstruktywnych prac nad zmianą ustawy o Polskiej Akademii Nauk;

• dostrzega potrzebę demokratyzacji przygotowania ustawy reformującej PAN. Powinno to być poprzedzone:
  • szeroką akcją konsolidującą środowiska trzech filarów PAN;
  • rzeczywistym rozeznaniem potrzeb,  problemów i konfliktów polskiego środowiska naukowego i Polskiej Akademii Nauk.

Opracowanie tej strategii wymaga  kroku w tył: rezygnacji z lansowania gotowych projektów legislacyjnych i w to miejsce podjęcia się opracowania  w rozsądnym  terminie Białej Księgi o PAN jako  podstawy strategicznej koncepcji nowej ustawy.

.

classic-editor-remember:

block-editor