Semantyka substancjalna dla języka normatywnego (na przykładzie analizy znaczenia zdań z “powinien”)

OPUS

Kierownik projektu: dr Joanna Klimczyk
Data rozpoczęcia: 04.07.2017
Data zakończenia: 03.07.2021

Zasadniczym celem projektu jest zbadanie szans powodzenia nowego podejścia do znaczenia zdań normatywnych, które nazywam semantyką substancjalną. Semantyka substancjalna jest stanowiskiem w ramach filozoficznej semantyki, głoszącym, że jakakolwiek wiarygodna semantyka języka normatywnego musi w istotnym sensie być oparta na substancjalnej, filozoficznej koncepcji normatywności. Projekt semantyki substancjalnej dla języka normatywnego bierze się ze spostrzeżenia, że termin „normatywność” jest terminem technicznym w filozofii, w związku z czym tak zwane terminy leksykalnie normatywne jak „powinien” czy „racja” nie mają substancjalnego, istotnego znaczenia same z siebie. To, jakie substancjalne znaczenie przypiszemy słowu „powinien” w użyciu normatywnym, zależy od konkretnej koncepcji tego, czym jest normatywność, łączonej z pojęciem „powinien”, któremu jednocześnie przypisuje się określoną, zakotwiczoną w dyskursie, formę logiczną.

W centrum dyskusji filozoficznej nad znaczeniem zdań normatywnych znajdują się podmiotowe zdania normatywne o postaci „A powinien zrobić coś”. Jest szeroko przyjętym poglądem jakoby zdania podmiotowe, wyrażające treść autentycznie praktyczną stanowiły paradygmatyczny przykład zdań posiadających naprawdę istotne znaczenie normatywne (zob. Broome 2013, Chrisman 2016). Niemniej normatywne zdania podmiotowe są podchwytliwe (Chisholm 1964, Geach 1991, Humberstone 1971, Williams 1981, Belnap and Horty 1995, Wedgwood 2007, Chrisman 2012a, 2012b, 2016, Broome 2013, Finlay and Snedegar 2014, Finlay 2014, Schroeder 2011). W semantyce filozoficznej jako standardowy przyjmuje się pogląd głoszący, że dobrze zbudowane zdanie języka naturalnego wyraża sąd (proposition), zatem wydaje się, że podmiotowe zdania wyrażające powinność są podchwytliwe pod trzema względami: co do tego, jaki sąd (proposition) wyrażają, co do normatywnego charakteru wyrażonej przez sąd treści, oraz co do najbardziej adekwatnej struktury logiczno-gramatycznej. Pytanie, które stanowi podstawę projektu, jest proste i brzmi następująco: Co jest przyczyną tej podchwytliwości? Czy ma ona naturę semantyczną i wiąże się z wieloznacznością wyrażenia „powinien w praktycznym sensie”, pragmatyczna i usuwalną w drodze analizy skontekstualizowanej, czy może przekonaniową (doxastic): nasze przekonania na temat znaczeń wyrażeń i terminów normatywnych sprawiają, że przypisujemy tym wyrażeniom i terminom znaczenia nieuchwytywane przez słowniki.

Program badawczy składa się z trzech części. W części I szukam odpowiedzi na pytanie o to, jaka jest najbardziej właściwa interpretacja praktyczności, wyrażanej przez podmiotowe sądy praktyczne. W szczególności rozpatruję kwestię, czy zwykli użytkownicy języka mają jakieś przed-teoretyczne metanormatywne przekonania na temat tego, co jest istotą twierdzeń normatywnych (w interesującym praktycznym sensie). Moja hipoteza głosi, że posiadają, w przeciwnym razie musielibyśmy zgodzić się na dziwny pogląd, wedle którego używanie terminów normatywnych jest kwestią przypadku. W części II analizuję sześć bardzo świeżych propozycji właściwej interpretacji podmiotowych zdań normatywnych z użyciem słowa „powinien”. Są to propozycje przedstawione przez Johna Broome’a, Stevena Finlaya i Justina Snedegara, Johna Horty’ego, Matthew Chrismana oraz Ralpha Wedgwooda. Wyjaśniam, dlaczego wszystkie te propozycje są w ten czy inny sposób wadliwe. Wyróżniam dwie zasadnicze wady omawianych stanowisk. Pierwsza jest natury filozoficznej i dotyczy objaśnienia znaczenia praktyczności, które nie odzwierciedla praktyki językowej. Druga ma charakter bardziej formalny i wiąże się z nietrafną interpretacją proponowanego znaczenia praktyczności na poziomie logicznym. Wreszcie w części III przedstawiam zręby semantyki substancjalnej języka normatywnego na przykładzie analizy zdań z „powinien” i omawiam zalety oraz ograniczenia tego podejścia.

Metodą badawczą stosowaną w projekcie jest metoda analizy pojęciowej, w zrewidowanej, współczesnej wersji. Analiza pojęciowa, do której się odwołuje, w istotnym sensie wykorzystuje intuicje i zachowania językowe użytkowników języka. Korzystam również z podstawowych narzędzi logiki modalnej. Znaczenie zdań normatywnych z użyciem słowa „powinien” jest jednym z głównych zagadnień dyskutowanych we współczesnej filozofii normatywności, uprawianej w tradycji analitycznej. Zasadnicza waga przewidywanych rezultatów badawczych polega na obaleniu rozpowszechnionego poglądu, jakoby znaczenie semantyczne wyrażeń językowych było „ideologicznie” neutralne.

Print Friendly, PDF & Email
classic-editor-remember:
classic-editor

IFiS PAN

Log In

Create an account
Europejski Sondaż Społeczny | European Social SurveyEuropejski Sondaż Społeczny | European Social Survey