Przyciąganie się podobieństw i odpychanie się różnic jako mechanizmy formowania się relacji w sieciach społecznych: modele matematyczne i testy eksperymentalne

OPUS 13

Kierownik projektu: dr hab. Zbigniew Karpiński
Data rozpoczęcia: 03.01.2018
Data zakończenia: 02.01.2022

Cel planowanych badań

Niniejszy projekt stawia sobie za cel rozwinięcie i rozszerzenie dwóch mechanizmów formowania się relacji w sieciach społecznych, a mianowicie mechanizmu przyciągania się podobieństw i mechanizmu odpychania się różnic. Oba mechanizmy odpowiadają na pytanie o źródła homofilii w sieciach społecznych. Homofilia oznacza statystyczną nadreprezentację relacji o charakterze wewnątrzgrupowym, tzn. relacji między osobami podobnymi do siebie lub należącymi do tej samej kategorii. Jakkolwiek homofilia sprzyja wewnętrznej spójności poszczególnych kategorii, przyczynia się też do wzmocnienia barier między nimi, co utrudnia formowanie się relacji między członkami różnych kategorii, a tym samym osłabia integrację społeczną na poziomie makro.

Choć oba mechanizmy wychodzą od próby rozwiązania tego samego problemu, różnią się one istotnie założeniami dotyczącymi procesu formowania się relacji wewnątrz- i międzygrupowych. Celem proponowanego projektu jest zaprojektowanie serii eksperymentów, które pozwolą na test empiryczny przewidywań wynikających z tych mechanizmów. W pierwszym kroku podjęte zostaną jednak wysiłki zmierzającego do wskazania warunków, w jakich każdy z analizowanych w projekcie mechanizmów kształtuje proces formowania się relacji społecznych. Przyjmujemy, że warunki te są związane z rodzajem charakterystyk różnicujących zbiorowość. W szczególności, zakłada się, że mechanizm odpychania kształtuje proces formowania się relacji wewnątrz- i międzygrupowych, gdy różnice ze względu na daną cechę są ukryte, tzn. nie są bezpośrednio obserwowalne; kiedy zaś są obserwowalne, proces formowania się relacji będzie przebiegał zgodnie z mechanizmem przyciągania. Analogicznie, mechanizm przyciągania odpowiada za proces formowania się relacji społecznych w przypadku cech nominalnych, natomiast w przypadku cech gradacyjnych proces ten jest w większym stopniu kształtowany przez mechanizm odpychania. Wreszcie, celem projektu jest również analiza sytuacji, w której zbiorowość jest zróżnicowana ze względu na dwie cechy, z których jedna jest bezpośrednio obserwowalna, druga zaś – jest niewidoczna. Przyjmujemy, że w takich sytuacjach proces formowania się relacji będzie kształtowany przez oba mechanizmy jednocześnie.

Zastosowana metoda badawcza

Podstawową metodą badawczą w proponowanym projekcie jest eksperyment laboratoryjny. Zaletą eksperymentu jako metody testowania hipotez jest wysoka kontrola badacza nad przebiegiem procesu badawczego oraz możliwość wywołania wszystkich elementów sytuacji niezbędnych do sprawdzenia hipotez – i tylko tych elementów. Jakkolwiek sytuacja eksperymentalna jest zazwyczaj mocno uproszczona w stosunku do sytuacji naturalnych, jeśli hipoteza nie uzyska potwierdzenia nawet w tak uproszczonych warunkach, tym bardziej nie uzyska takiego potwierdzenia w warunkach naturalnych, gdzie oddzielenie czynników „istotnych” od „zakłócających” jest znacznie trudniejsze; test w warunkach laboratoryjnych jest więc, wbrew pozorom, bardziej rygorystyczny niż w warunkach naturalnych.

Posłużenie się eksperymentem daje też badaczowi możliwość wywołania różnic między badanymi ze względu na cechy, wobec których badani nie mają uprzednich oczekiwań. Ponadto, eksperyment pozwala na szczegółową rejestrację całego procesu formowania się relacji, a nie tylko informacji o tym, kto z kim wszedł w relację, co jest szczególnie istotne zważywszy na to, że wiele z naszych przewidywań dotyczy tego, co dzieje się na etapie poszukiwania partnera.

Podstawą schematu eksperymentów planowanych w proponowanym projekcie jest badanie Davida Schaefera, którego uczestnicy mieli możliwość formowania relacji wymiany; inaczej niż w eksperymencie Schaefera, w niniejszym projekcie planuje się wcześniejsze zróżnicowanie badanych ze względu na pewną cechę. W ramach eksperymentu będziemy manipulować m.in. (a) rodzajem cechy różnicującej badanych (nominalna vs. gradacyjna; widoczna vs. ukryta) oraz (b) stopniem korelacji między cechami różnicującymi badanych.

Wpływ spodziewanych rezultatów na rozwój nauki

Proponowany projekt wpłynie na rozwój wiedzy podstawowej w zakresie mechanizmów formowania się relacji społecznych oraz homofilii. W dotychczasowej literaturze socjologicznej mało jest prac, które porównywałyby mechanizmy przyciągania się podobieństw i odpychania się różnic w sposób systematyczny. Tymczasem są one na tyle różne, że rozstrzygnięcie, który z nich w większym stopniu odpowiada za formowanie się relacji społecznych jest kluczowe nie tylko z punktu widzenia wyjaśnienia źródeł homofilii, lecz również, szerzej, reprodukowania się istotnych nierówności społecznych. Koniec końców, nie jest sprawą obojętną, czy nierówności w postaci, na przykład, segregacji mieszkaniowej (residential segregation) utrzymują się z powodu dobrowolnych wyborów jednostek, które preferują osoby podobne do siebie w stosunkach społecznych, czy są wymuszane przez decyzje innych, niechętnych kontaktom z osobami odmiennymi od siebie.

Print Friendly, PDF & Email
classic-editor-remember:
block-editor

IFiS PAN

Log In

Create an account
Europejski Sondaż Społeczny | European Social SurveyEuropejski Sondaż Społeczny | European Social Survey