Podsumowanie wyników projektu “Post-WWII Migration Flows in the V4 States in the Context of Propaganda Studies” (Visegrad Fund, Project ID 22030354)

Po zakończeniu II wojny światowej, w Europie doszło do licznych przepływów ludności, a celem nowo ukonstytuowanych władz było tworzenie państw jak najbardziej jednolitych pod względem etnicznym i narodowym. Działania propagandowe dotyczące ruchów migracyjnych ludności prowadzone były w okresie powojennym we wszystkich państwach Europy Środkowo-Wschodniej. Obejmowały wydawanie pism z propagandowymi artykułami rozpowszechnianych wśród urzędników państwowych różnych szczebli, tworzenie sugestywnych plakatów z chwytliwymi sentencjami, komponowanie piosenek i wierszy, rozpowszechnianie emocjonalnych apeli podczas akcji przesiedleńczych. Autorami propagandy byli urzędnicy nowych komunistycznych państw i decydenci polityczni, jednak w celu zwiększenia skuteczności i siły przekazu prawdziwe źródło propagandy było ukryte w postaci narodu/ ludu, mającego legitymizować propagandowe treści. Projekt badawczy ukazał te procesy na przykładzie kilku studiów przypadków w różnych państwach oraz regionach Europy Środkowo-Wschodniej.

Przykład Śląska i Północnych Moraw

Po drugiej wojnie światowej, obszary Sląska i Północnych Moraw były miejscem ważnych przemian demograficznych. Polityka wobec nowej ludności była kształtowana przez zmieniającą się orientację polityczną powojennej Czechosłowacji, ale także przez potrzeby lokalnej gospodarki regionu. Władze czechosłowackie co do zasady wspierały imigrację na obszar pogranicza, ale podejścia wobec różnych grupy etnicznych przybywających na te tereny nie były jednakowe. Podczas gdy Czesi, Słowacy i reemigranci z Wołynia byli pozytywnie przedstawiani przez propagandę państwową, inne grupy nie były traktowane równie przyjaźnie. Mniejszości: grecka i romska zderzały się z podejrzeniami i uprzedzeniami ze strony ludności miejscowej. Z kolei w latach pięćdziesiątych XX wieku, władze czechosłowackie za pomocą narzędzi państwowego aparatu propagandy wspierały imigracje polskich pracowników jako przykład udanej współpracy „słowiańskich narodów socjalistycznych”. W celu zintegrowania etnicznie i kulturowo zróżnicowanych społeczności regionu, władze czechosłowackie używały dwóch typów narracji: progresywnej, obrazującej pogranicze jako laboratorium do wypracowania lepszej przyszłości, oraz tradycyjnej, podkreślającej historyczną kontynuację czechosłowackiej walki o polityczną i kulturową niezależność, która trwała od okresu husyckiego (XV wiek).

Przykład Polski

Polska propaganda przedstawiała migracje powojenne jako wydarzenie jednorazowe, przywracające porządek etniczny w Europie. W propagandzie Polski ludowej widoczne było dążenie do uzyskania kraju jednolitego pod względem etnicznym i narodowym. Jednocześnie twórcy propagandy doceniali pozytywną rolę emigracji w edukacji, kształtowaniu światopoglądu i kapitału społecznego pokoleń Polaków. Wskazywali na znaczenie społecznych i kulturowych przepływów wynikających z doświadczenia migracji. Tym niemniej uważali migrację za etap przejściowy na drodze do celu w postaci etnicznej jedności na historycznym terytorium narodu. Zgodnie z panującym poglądem, miało to być warunkiem spójności społecznej i sukcesu gospodarczego. Zakładano, że etnicznie homogeniczne społeczeństwa łatwiej będą realizować wspólne cele. Nową sytuację społeczną przeciwstawiano przedwojennej wielokulturowości Polski, która uznawana była za problematyczną. Jednolite etnicznie państwa i prawo każdego narodu do samostanowienia uznawano za wartość samą w sobie i społeczne dobro, do którego należy dążyć. Przy czym za suwerenną jednostkę polityczną uznawane były zarówno odrębne kraje bloku sowieckiego (Polska), jak i republiki radzieckie wyodrębnione na terytoriach poszczególnych grup etnicznych (Ukraina, Białoruś). Przesiedlenia ludności etnicznej na terytoria uznane za „przynależne” tym grupom etnicznym traktowano jako sprawiedliwość dziejową. Przedstawienia migracji w polskiej propagandzie pokazują konserwatywną, esencjalistyczną wizję narodu. Mimo komunistycznych deklaracji o międzynarodówce, podstawowych źródeł wspólnoty upatrywano w bardziej tradycyjnie rozumianej etniczności i narodowości. Dyskursowi zasypywania podziałów klasowych oraz wyrównywania nierówności dochodowych towarzyszył dyskurs odwołujący się do rozumianego etnicznie narodu. Procesy migracyjne miały doprowadzić do uformowania takiego narodu, a następnie ulec wygaszeniu.

Przypadek Czechosłowacji

Również w Czechosłowacji dążono do ograniczenia liczebności mniejszości narodowych i etnicznych. W latach 1945-1946 z Czechosłowacji, Węgier i Polski transferowano ludność pochodzenia niemieckiego. Ponadto w Czechosłowacji decydenci dążyli do ograniczenia ludności pochodzenia węgierskiego. Miała to ułatwić umowa o wymianie ludności między Czechosłowacją a Węgrami. Przewidywała ona transfery ludności na zasadzie wzajemności, ale szczegóły realizacji w obu państwach bloku wschodniego były różne. Podczas gdy Słowacy na Węgrzech mogli swobodnie decydować się na podjęcie migracji, Węgrzy w Czechosłowacji byli rejestrowani przez władze państwowe i mieli ograniczony wybór. Państwo podejmowało działania propagandowe w celu upowszechnienia i legitymizowania tych ruchów migracyjnych.

Pełne analizy można znaleźć w książce „Post-WWII Migration in the V4 Countries Propaganda Analysis of Central European Migration Flows” https://postww2migration.com/storage/uploads/publication/publikacia-Post-WWII-Migration_HQ-2022.pdf

O rezultatach projektu badawczego można było też dowiedzieć się podczas wystawy, która odbyła się w Pałacu Staszica w dniach 11-18 listopada 2022.

classic-editor-remember:

block-editor