Jacques Lacan – nowoczesny schemat dyskursu (i postać) Migotliwego Mistrza

Zapraszamy na kolejne seminarium z cyklu Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji podmiotu i przemian w jego pojmowaniu. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji. Interesują nas perspektywy badawcze – dziedziny, zagadnienia, przedmioty badań, które aktualnie budzą spory, bywają kontrowersyjne lub są kwestionowane w ramach humanistyki i nauk społecznych.

Seminarium w bieżącym roku akademickim dotyczy zagadnień antropologicznych, a celem spotkań jest dookreślenie czterech wybranych pojęć słownika filozoficznego: jedności i wielości oraz jednorodności i różnorodności w kontekście antropologii filozoficznej. Pytamy, co pozwoliłoby uzgodnić jedność osobową i zarazem złożoność osobowej tożsamości, zakładaną jedność gatunku ludzkiego i antropologicznego wyposażenia oraz relatywne zróżnicowanie (kulturowe, historyczne, geograficzne, organiczne) jego poszczególnych realizacji, spójność domniemanych struktur źródłowych oraz zróżnicowanie ich przejawów. Będziemy rozważać aspekty empiryczne i transcendentalne antropologii filozoficznej.

Zapraszamy Państwa na najbliższe seminarium 13 czerwca br. (11:30-13:30, online – Zoom), dr hab. prof. UAM Agnieszka Doda-Wyszyńska wygłosi referat Jacques Lacan – nowoczesny schemat dyskursu (i postać) Migotliwego Mistrza. 
Link i dane do logowania:
https://zoom.us/j/98770548757?pwd=ThqbKVsSaTap4bgbPenSOllJaeCi3Y.1

Identyfikator spotkania: 987 7054 8757
Kod dostępu: 991933

Abstrakt

Agnieszka Doda-Wyszyńska

Jacques Lacan – nowoczesny schemat dyskursu (i postać) Migotliwego Mistrza

W wystąpieniu przedstawię uzupełnienie Lacanowskiej koncepcji czterech (z rozszerzeniem o piąty) dyskursów. Szóste rozszerzenie umożliwił sam Jacques Lacan, dookreślając tak zwany „dyskurs kapitalisty” (1972), a ujmuje on sytuację wiedzy, charakterystyczną między innymi dla współczesnej edukacji.

Zarządzający dyskursem, zwany Mistrzem (S₁), miałby współcześnie specyficzny status migotania (twinkling master, maître scintillant), ponieważ przyciąga uwagę, ale zarazem jest coraz bardziej nieuchwytny.

W Lacanowskim schemacie dyskursu jako takiego, rozumianego szeroko jako rodzaj więzi społecznej (le lien social), „rozgrywamy” naszą mowę, wiedzę (S – savoir) i jej podstawowe elementy: S₁ (wiedza-ideał), S₂ (wiedza po prostu, informacja) i Ꞩ (podmiot jako przekreślona wiedza). Natomiast „resztką” pozostaje obiekt niepoddający się wiedzy. W schemacie tym najbardziej podstawowa relacja dotyczy więzi między ideałem (prawdą S₁) i informacją-wiedzą (S₂).

Mistrz (zapisywany w Lacanowskim schemacie jako S₁/Ꞩ) byłby świadomy i swojej wielkości (S₁), i swoich niedostatków (Ꞩ), jakie wedle Junga mogą stanowić pewien „twórczy cień”. Według Lacana Mistrz zwraca się do ucznia (S₂/a), który dzięki zdobytej wiedzy (S₂) może pokonać wiele życiowych przeszkód, lecz może również stać się ofiarą Mistrza (jako jego cień: a).

Dyskurs Mistrza ustanawia dominację wiedzy nad władzą. Można powiedzieć, że ewolucja dyskursu Mistrza doprowadziła do panowania w kulturze „dyskursu uniwersyteckiego”, który jest prymarnie i przede wszystkim strukturą wiedzy. Dyskurs ten pojawia się wraz z powstaniem uniwersytetów, czyli najstarszego rodzaju uczelni o charakterze nietechnicznym, autonomicznych, głoszących wolność nauki i nauczania. Do rozwoju tego dyskursu przyczynił się także wynalazek druku (XV wiek), który umożliwił rozpowszechnienie wiedzy na skalę dotąd niespotykaną, jak też prywatyzację wiedzy.

Zastanawiające jest, dlaczego Lacan nie wskazał adekwatnej „wariacji” dyskursu uniwersyteckiego, komplementarnego do dyskursu Mistrza i – co ważne – historycznie późniejszego? Moim zdaniem, trzeba nadrobić ten brak.

Skoro można założyć, że mamy globalny, permanentny kryzys komunikacji międzyludzkiej, a w „dyskursie kapitalisty”, który Lacan uznaje za zapowiadający współczesność, nie ma symbolicznie wygranych (mimo efektu zysku), to można zapytać: kto zawiaduje procesami komunikacji? Rozpowszechnione jest przekonanie, że dominację nad procesami wiedzy przejęły media globalne.

Wyobraźmy sobie analogiczną do „dyskursu kapitalisty” rekonfigurację dyskursu uniwersyteckiego. Otóż S₁ zdaje sobie sprawę, że jest nie tyle „prawdziwym” Mistrzem, ile „mistrzem samozwańczym” dzięki jakiejś szczególnej wiedzy eksperckiej (S₂), której próbuje podporządkować swojego adwersarza (a). Musi mu udowodnić, że wciąż pozostaje on niewiedzącym podmiotem (Ꞩ) i – dodatkowo – że podmioty takie są założonym produktem „skręconego” dyskursu uniwersyteckiego, czyli dyskursu Migotliwego Mistrza ukrytego za nadmiarem wiedzy. Status tej wiedzy (S₂) jest nadawany nie przez naukę (instytucje naukowe, opisane przez Thomasa Kuhna jako „nauka normalna”), ale na przykład przez media.

Agent tego dyskursu (S₁/S₂) stara się łączyć wiedzę z odległych i odrębnych obszarów. Migotliwy Mistrz to ekspert, ale nie można być ekspertem w zbyt wielu dziedzinach, zatem kategoria Mistrza-eksperta okazuje się oksymoronem. Jakie byłyby działania Migotliwego Mistrza, podejmowane w celu zachowania swego znaczącego statusu w kulturze?

Proponowane lektury

• Michel de Certeau, Heterologies. Discourse on the Other, trans. B. Massumi, Minneapolis – London, University of Minnesota Press, 2000.
• Agnieszka Doda, Pośpiech i cynizm. Wokół teorii dyskursów Jacques’a Lacana, Poznań, Wydawnictwo Fundacji Humaniora, 2002.
• Jacques Lacan, Écrits, Paris, Seuil, 1966.
• Jacques Lacan, Le séminaire XX: Encore, Paris, Seuil, 1975.
• Jacques Lacan, Le séminaire XVII: L’Envers de la psychanalyse, Paris, Seuil, 1991.
• Niklas Luhmann, Realność mediów masowych, przeł. J. Barbacka, Wrocław, GAJT, 2009.
• Jean-Claude Milner, Dzieło jasne. Lacan, nauka, filozofia, przeł. M. Gusin, Warszawa, Fundacja Augusta Hrabiego Cieszkowskiego, 2017.
• Moustafa Safouan, Cztery lekcje psychoanalizy. Metoda Lacana, przeł. J. Groth, Sopot, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2012.
• Hub Zwart, Lacan’s Dialectics of Knowledge Production: The Four Discourses as a Detour to Hegel, w: Foundations of Science, 2022, 27(4), s. 1347-1370. https://link.springer.com/article/10.1007/s10699-022-09832-6

***

dr hab. prof. UAM Agnieszka Doda-Wyszyńska, Pracownia Performatyki Instytutu Kulturoznawstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań.
Więcej na stronie: agnieszkadoda.pl

classic-editor-remember:

block-editor