Implozja jako kategoria filozoficzna i metodologiczna

Kontynuujemy spotkania w ramach seminarium Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji podmiotu i przemian w antropologii. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji.

W tym roku głównym tematem spotkań seminaryjnych są perspektywy badawcze – dziedziny, zagadnienia, przedmioty badań, które aktualnie budzą spory, bywają kontrowersyjne lub są kwestionowane w ramach humanistyki i nauk społecznych.

W lutym zapraszamy Państwa do udziału w panelu dyskusyjnym Implozja jako kategoria filozoficzna i metodologiczna (17 lutego br., 11:30-13:30, online – Zoom).

Proponujemy dyskusję na temat złożonych kwestii filozoficznych i metodologicznych, dotyczących implozji pojętej jako pewien proces – ujmowany nienormatywnie w naukach ścisłych (fizyka), ale normatywnie (negatywnie) w filozofii społecznej i politycznej końca XX wieku. Można powiedzieć, że implozja jako kategoria filozoficzna
dookreśla pewien rodzaj procesualności, odmienny od nowożytnych ujęć procesu jako rozwoju, ekspansji i wzrostu.

Będziemy rozpatrywać kategorię implozji w szerokim kontekście filozofii procesu, jak też w odwołaniu do refleksji nad różnorodnymi systemami. Zestawienie i porównanie tych perspektyw badawczych pozwoli, być może, dookreślić pojęcie implozji i uściślić je jako termin filozoficzny oraz metodologiczny.

Wprowadzenie do dyskusji przedstawią organizatorki seminarium oraz prof. Cezary Woźniak (Instytut Kultury Uniwersytetu Jagiellońskiego).

Serdecznie zapraszamy do udziału wszystkie osoby zainteresowane tematyką seminarium, także doktorantów.

Po link należy pisać na mail: publicrelations@ifispan.edu.pl

Implozja jako kategoria filozoficzna i metodologiczna

Pojęcie implozji dotyczy zróżnicowanych, aktualnych procesów, dostrzegalnych między innymi w zmianach społecznych i kulturowych, w przemianach koncepcji badawczych i ideologicznych, w semiotycznym i semantycznym zastępowaniu wielości znaczeń, interpretacji – domniemanymi, obowiązującymi powszechnie sensami. Implozja nie tylko jest przeciwieństwem rozwoju i ekspansji, ale w swych procesach samoograniczania, zacieśniania wewnętrznych struktur i coraz silniejszej konsolidacji danego układu (znaczeń, instytucji, tez teoretycznych i preskrypcji praktycznych) może prowadzić do unieważnienia, a nawet anihilacji takich struktur lub systemów, na przykład przekonań, wierzeń, także indywidualnego w nie zaangażowania. Implozję znajdujemy między innymi w etnocentryzmie, w skupieniu badawczym na wzorcach znanych z przeszłości, w rozpatrywaniu układów zamkniętych jako wzorcowych, w zamykaniu dziedzin badawczych na wpływy innych dziedzin. Jak wiadomo, w filozofii społecznej termin „implozja” pojawił się dzięki refleksji Jeana Baudrillarda. Wcześniej termin ten służył – między innymi fizykom – do opisu specyficznych, materialnych i mechanicznych procesów.
Trzeba podkreślić, że termin „implozja” ujmuje procesy sprzeczne normatywnie – anihilację i destrukcję, jak też koncentrację i uspójnienie. Co więcej, proces implozji bywa traktowany jako przeciwdziałanie decentralizacji, rozproszeniu i rozpadowi, a więc okazuje się przebiegiem zdarzeń ocenianym przede wszystkim pozytywnie. Łatwo zauważyć, że implozja jako kategoria filozoficzna może być rozpatrywana w kontekście szeroko pojętej filozofii procesu i często jest definiowana za pomocą metafor przestrzennych. Zarazem dotyczy ona konkretnych bytów, które podlegają procesom implozji i które tworzyłyby mniej lub bardziej spójne układy bądź systemy. Dlatego implozję można rozpatrywać również w kontekście refleksji nad różnorakimi systemami – zamkniętymi, otwartymi, dynamicznymi i statycznymi. W tym przypadku, jak też w kontekście badań semantycznych kategoria implozji okazuje się pomocna metodologicznie.
Proponujemy zatem dyskusję na temat złożonych kwestii filozoficznych i metodologicznych, dotyczących implozji pojętej jako pewien proces – ujmowany nienormatywnie w naukach ścisłych (fizyka), ale normatywnie (negatywnie) w filozofii społecznej i politycznej końca XX wieku. Można powiedzieć, że implozja jako kategoria filozoficzna dookreśla pewien rodzaj procesualności, odmienny od nowożytnych ujęć procesu jako rozwoju, ekspansji i wzrostu. Takie dookreślenia procesualności znajdujemy między innymi w proponowanej przez Alfreda Whiteheada filozofii procesu. Jak wiadomo, ostatnie dekady XX wieku przyniosły refleksję krytyczną wobec społecznych i politycznych praktyk, które nie sprostały modernizacyjnym wizjom, bowiem cele nowoczesnych społeczności okazały się trudne do osiągnięcia, rozwojowe procesy historyczne doprowadziły do poprawy ludzkiej kondycji i emancypacji jednostki, lecz równocześnie nasiliły się inne procesy, które Baudrillard charakteryzował za pomocą kategorii implozji: inercja, ujednolicenie i zamknięcie zróżnicowanych, dotąd wzajemnie otwartych uniwersów społecznych, poznawcze i normatywne ujednolicenie treści mentalnych i treści semantycznych, odejście od wieloznaczności ku obowiązującej, powszechnej jednoznaczności rozumienia i interpretacji (pisali o tym również Roland Barthes i Gilles Deleuze). Można zatem powiedzieć, że implozja jako kategoria filozoficzna i metodologiczna łączy się ściśle z innymi kategoriami, dobrze znanymi w filozofii od wieków – z pojęciami jedności i całości, a także z metaforami granicy i horyzontu. Na seminarium proponujemy dyskusję dotyczącą kategorii implozji we wspomnianym, szerokim kontekście filozofii procesu, jak też w odwołaniu do refleksji nad różnorodnymi systemami. Zestawienie i porównanie tych perspektyw badawczych pozwoli, być może, dookreślić pojęcie implozji i uściślić je jako termin filozoficzny oraz metodologiczny.

Proponowane lektury:

• Jean Baudrillard, W cieniu milczącej większości albo kres sfery społecznej, przeł. S. Królak, Warszawa, Sic!, 2006 (oryg. 1978).
• Alfred North Whitehead, Proces i rzeczywistość. Esej kosmologiczny. Wykłady Gifforda, przeł. P. Staroń, Kęty, Wydawnictwo Marek Derewiecki, 2021 (oryg. 1929); część I, rozdział II System kategorialny, s. 57-73; część II, rozdział X Proces, s. 310-320.

classic-editor-remember:

block-editor