Historyczność i samorozumienie w filozofii Robina G. Collingwooda

Kontynuujemy spotkania w ramach seminarium Modele i aspekty podmiotowości, dotyczące współczesnych redefinicji podmiotu i przemian w antropologii. Na seminarium omawiamy poszczególne kwestie w odwołaniu do aktualnego stanu badań i wybranych publikacji.

Na najbliższym seminarium 7 października br. (11:30-13:30, online – Zoom) dr hab. Anna Michalska (Instytut Filozofii i Socjologii PAN) przedstawi referat Historyczność i samorozumienie w filozofii Robina G. Collingwooda.

Konspekt referatu dołączamy poniżej i serdecznie zapraszamy do udziału.

Po link należy zgłosić się na mail: publicrelations@ifispan.edu.pl

Serdecznie pozdrawiamy

Anna Michalska (Zakład Teorii Poznania i Filozofii Nauki IFiS PAN)
anna.michalska@ifispan.edu.pl
Maria Gołębiewska (Zespół Filozofii Kultury IFiS PAN)
maria.golebiewska@ifispan.edu.pl

***

Anna Michalska
Instytut Filozofii i Socjologii PAN

Historyczność i samorozumienie w filozofii Robina G. Collingwooda

Robin George Collingwood był filozofem oraz historykiem i archeologiem. Nie jest to zwykły fakt biograficzny, lecz okoliczność mająca sama w sobie doniosłe znaczenie filozoficzne. Collingwood bowiem miał niezwykłe wyczucie relacji i napięcia między tym, co ogólne i tym, co szczegółowe. Posiadał, rzec można, zdolność jednoczesnego utrzymywania w polu uwagi dwóch odmiennych perspektyw. Jego pisma stanowią zachętę do wypracowania i przyjęcia podobnej postawy wobec, z gruntu złożonych, problemów filozoficznych.Wydana pośmiertnie praca The Idea of History (1946) jest częścią szerszego projektu mającego na celu zarysowanie ideału wiedzy, na jakim opierałaby się historia jako nauka. Trzeba tu przypomnieć, że według Stefana Amsterdamskiego ideał wiedzy stanowi zespół założeń na temat metody, etosu oraz celu badania. Collingwooda interesuje ideał wiedzy w odniesieniu do historii pojmowanej jako nauka i usytuowanie jej w kontekście szerszego, filozoficznego pytania o naturę historyczności lub, inaczej, w obrębie pytania o historyczność jako nieodłączną cechę natury ludzkiej. Między jedną a drugą kwestią zachodzi logiczny, choć nie metodologiczny związek.Zasadnicze pytanie brzmi: czemu służy historia jako nauka? Czy poznanie historyczne ma na celu jedynie zaspokojeniu ciekawości? A może znajomość historii pozwoli na sformułowanie ogólnych, „naturalnych” praw rozwoju kultur, dzięki czemu możliwe stanie się panowanie nad przebiegiem wydarzeń? Jeśli nie, może przynajmniej znajomość historii, jak proponowali Stoicy, jest w stanie pomóc w wypracowaniu odpowiedniej postawy w obliczu nieuchronności zdarzeń?Collingwood odrzuca wszystkie te odpowiedzi. Historia, zaznacza, jest zawsze historią ludzkiego działania, co implikuje celowość i sprawczość. Jak jednocześnie podkreśla, nie do utrzymania jest racjonalistyczny model celowego działania. Cel działania nie jest bowiem czymś zadanym z góry, lecz tym, co wyłania się stopniowo i co odkrywamy w samym procesie działania. Człowiek w opinii Collingwooda nie reaguje bezpośrednio na okoliczności; tym, co motywuje działanie są zawsze pewne wyobrażenia o możliwościach, jakie owe okoliczności przed nami otwierają i o ograniczeniach właściwych naszemu usytuowaniu. Wyobrażenia o tym, co możliwe i co konieczne są zmienne, jednak nie w sposób arbitralny, lecz dlatego i w tym sensie, że człowiek jest istotą ucząca się.Innymi słowy, historia w ujęciu Collingwooda nie jest nauką wyróżnioną jedynie z uwagi na swój przedmiot (człowiek zamiast natury) ani ze względu na metodę (dowód kontra prawdopodobieństwo). Historia jest, zasadniczo, „nauką umysłu” lub samorefleksją umysłu nad procesem własnego rozwoju, która nie tylko przynosi określone rezultaty, ale też prowadzi do przeformułowania samych celów. Inaczej rzecz ujmując, historyczność jest kondycją podmiotu związaną ze zdolnością i możliwością uczenia się – historia byłaby zawsze historią uczenia się (udanego lub nie). Na obu poziomach: 1) uczenia się oraz 2) rozumienia tego procesu, obowiązuje logika pytania i odpowiedzi. Łatwo więc zauważyć, że działanie celowe nie może się obejść bez samorefleksji; będąc procesem historycznym, jest też z gruntu wyzwaniem filozoficznym.

W trakcie wystąpienia proponuję przedyskutować dwa zasadnicze wątki filozofii (historii) Collingwooda: 1) samą ideę historii oraz historyczności, pojętych jako domniemany wyraz natury ludzkiej, ze szczególnym uwzględnieniem relacji między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, jak też pojęć celowości i sprawczości; 2) pojęcie odtwarzania (re-enactment) jako zarazem instrumentu i celu poznania historycznego.

Proponowana lektura:
Robin G. Collingwood, The Idea of History: With Lectures 1926-1928, Oxford – New York, Oxford University Press, 2011 (w szczególności: Part V Epilegomena, § 1 Human Nature and Human History, § 2 The Historical Imagination oraz § 4 History as Re-enactment of Past Experience).

classic-editor-remember:

block-editor