FENOMENOLOGIA TRANSFORMACJI

Polskie Towarzystwo Fenomenologiczne
oraz
Instytut Filozofii i Socjologii PAN

zapraszają na wykład z cyklu „Fenomenologia współczesna”

ANDRZEJ KAPUSTA

FENOMENOLOGIA TRANSFORMACJI

15 listopada (piątek), godz. 15:00

Link do wykładu: https://zoom.us/j/99921153024?pwd=Iu2iRfD8KbqQxR970VILCQAwQU84Yc.1

Celem wystąpienia jest ukazanie fenomenu transformacji jednostki jako dynamicznego procesu opartego na interakcji trzech kluczowych elementów: doświadczenia, działania i narracji. Autor zamierza przedstawić, jak w tej triadzie zachodzi formowanie się sensu i tożsamości jednostki, odwołując się do koncepcji László Tengelyiego, Maurice’a Merleau-Ponty’ego, Shauna Gallaghera oraz Paula Ricoeura.

            Odwołując się do „dzikich regionów” (wild regions) Tengelyiego, autor pokazuje, że doświadczenie wykracza poza uprzednie schematy znaczeniowe, umożliwiając spotkanie z nowością i odmiennością. Działanie, zgodnie z podejściem enaktywnym (enactive approach), jest nie tylko wyrazem intencji, lecz także spontaniczną i ucieleśnioną reakcją na świat, w której kluczową rolę odgrywają mechanizmy ukrytej pamięci ciała (implicit body memory), odzwierciedlające niejawne warstwy cielesności.

            Narracja pełni kluczową rolę w transformacji osobowej, szczególnie w kontekście zachowania jedności podmiotu doświadczenia. Umożliwia integrację różnorodnych aspektów doświadczenia i tożsamości, pozwalając na płynną adaptację do nowych przeżyć i zmian osobistych. Nie tylko opisuje wcześniejsze zdarzenia, ale także działa jako narzędzie przekształcania wzorca „ja” poprzez wprowadzanie nowych wartości, przekonań i znaczeń. Czerpiąc z myśli Paula Ricoeura, narracja umożliwia harmonizowanie wewnętrznych sprzeczności i rozbieżności pojawiających się w procesie przeżywania własnej tożsamości (ipseity). Dzięki niej podmiot nadaje sens i porządek różnorodnym wydarzeniom, które w przeciwnym razie mogłyby zagrażać spójności jego tożsamości.

            Autor zwraca uwagę, że transformacja wzorca jaźni (pattern self) nie ogranicza się jedynie do świadomego przekształcania narracji o sobie. Odwołując się do cielesnego doświadczenia — związanego z przedrefleksyjną świadomością, emocjami i intersubiektywnością — sięga również do poziomu nieświadomości, co znajduje wyraz w koncepcjach takich jak ukryte ciało (implicit body; Fuchs), dzikie regiony (Tengelyi, Merleau-Ponty) oraz retroaktywność (Horváth). Okazuje się, że transformacja obejmuje głębokie, nieświadome mechanizmy fundamentalnie kształtujące naszą tożsamość. Zarówno ciało, jak i emocje odgrywają kluczową rolę w dynamice jaźni, a nieświadome procesy związane z poziomami cielesnymi i przedrefleksyjnymi — takimi jak propriocepcja, kinestezja czy doświadczenie ciała w przestrzeni — istotnie wpływają na sposób konstruowania tożsamości. Szczególnie w sytuacjach granicznych, takich jak choroba czy zaburzenia psychiczne, ukryte mechanizmy cielesne i nieświadome przeżywanie cielesności nabierają wyjątkowego znaczenia dla procesu transformacji jaźni.

            Nieuświadomione elementy — zapomniane uczucia, traumatyczne doświadczenia czy niewypowiedziane emocje — wpływają na nasze myślenie i działania w sposób, którego nie kontrolujemy, ale który silnie oddziałuje na integrację nowych doświadczeń z dotychczasowymi narracjami o sobie. Proces retroaktywności, w którym przeszłe wydarzenia nabierają nowego znaczenia pod wpływem bieżących okoliczności, odgrywa kluczową rolę w narracyjnej reinterpretacji jaźni. Pozwala na włączenie wcześniejszych, pozornie nieistotnych doświadczeń w nowy kontekst tożsamościowy, co znacząco wpływa na sposób postrzegania siebie.

            Transformację można więc postrzegać jako proces destabilizujący dotychczasowy wzorzec jaźni i jednocześnie otwierający przestrzeń na powstanie nowego, integrującego nowe wartości, przekonania i doświadczenia. W zaproponowanej przez Gallaghera strukturze „meshed architecture” proces ten obejmuje trzy kluczowe obszary: dynamikę cielesno-afektywną, wzorce poznawczo-refleksyjne oraz interakcje społeczne i kulturowe.

            Wystąpienie ma na celu ukazanie, że transformacja jednostki jest nie tylko procesem adaptacyjnym, lecz także aktywnym kształtowaniem tożsamości poprzez reinterpretację. Afektywne i nie w pełni dostępne aspekty cielesności odgrywają kluczową rolę w tym procesie, umożliwiając scalanie fragmentarycznych doświadczeń w spójną, ciągłą historię życia. Z badań wyłania się wizja człowieka jako „homo transformans” — istoty zmiennej, dla której zmiana jest naturalnym stanem, kluczem do samopoznania, ale jednocześnie źródłem niepewności i nieprzewidywalności. Istotną rolę w tym opisie odgrywają badania nad doświadczeniem autentyczności oraz widmowego charakteru ludzkiego życia.

Andrzej Kapusta – lider zespołu badawczego „Wiedza ekspercka i procesy decyzyjne” oraz koordynator projektu UMCS Przyjazny Uniwersytet. Jest współzałożycielem Fundacji Otwarte Seminaria z Filozofii i Psychiatrii oraz doktorem habilitowanym nauk humanistycznych w zakresie kognitywistyki i komunikacji społecznej. Jest autorem książek: Filozofia ekstremalna: wokół myśli Michela Foucaulta (2002) oraz Szaleństwo i metoda: granice rozumienia w filozofii i psychiatrii (2010). Opublikował około 75 artykułów naukowych. Jego interdyscyplinarne badania koncentrują się na filozofii zdrowia psychicznego i procesach decyzyjnych, z naciskiem na podejścia empiryczne, takie jak fenomenologia i hermeneutyka. Obecnie zajmuje się filozofią psychiatrii, osobistą transformacją, filozofią jako narzędziem terapeutycznym i procesami decyzyjnymi. Przygotowuje książkę pt. Filozofia jako terapia: badania nad doświadczeniem transformacji, której publikacja planowana jest na 2025 rok.

classic-editor-remember:

block-editor