Czytanie: fenomenologia feministyczna

Polskie Towarzystwo Fenomenologiczne

we współpracy z

Instytutem Filozofii i Socjologii PAN

zapraszają do udziału w cyklicznym seminarium

Czytanie: fenomenologia feministyczna

Pierwsze spotkanie odbędzie się 24 października (poniedziałek) 2022 r. o godz. 17.00 na platformie Zoom (szczegóły poniżej).

Polskie Towarzystwo Fenomenologiczne oraz Instytut Filozofii i Socjologii PAN zapraszają na seminarium organizowane w ramach cyklu Czytanie…, które poświęcone jest studium dzieł przedstawicieli ruchu fenomenologicznego, pracom myślicieli, którzy inspirowali twórców fenomenologii, oraz tych inspirujących się fenomenologią, wreszcie tych, którzy korzystali jedynie z fenomenologii jako metody badań. W semestrze zimowym 2022/2023 proponujemy lekturę wybranych tekstów należących do korpusu fenomenologii feministycznej, którą poprowadzi dr Marzena Adamiak (IFiS PAN).

Jednym z zyskujących ostatnio na znaczeniu nurtów filozofii feministycznej jest feministyczna fenomenologia. Przyczyn tego zainteresowania należy upatrywać głównie w tym, że płeć jest fenomenem, przy którym zagadnienie relacji między myślącym podmiotem a przeżywanym światem nie daje się w prosty sposób umiejscowić w sporze pomiędzy podejściem naturalistycznym a konstruktywistycznym. Fenomenologia jest więc przez myśl feministyczną rozpatrywana jako metoda i zasób pojęciowy pozwalający wyjść poza tego typu dychotomiczne rozstrzygnięcia, czy to w przypadku zagadnienia płci, kobiecej podmiotowości czy egzystencji jako takiej.

Mamy zatem, z jednej strony, nurt krytyczny, w którym dekonstruuje się teksty fenomenologiczne pod kątem ukrytych fallocentrycznych założeń i próbuje pragmatycznie wykorzystywać elementy fenomenologii do teorii płci (J. Butler, B. Mann). Z drugiej strony nurt, w którym rozwija się i przekształca klasyczne tematy fenomenologii, włączając do niej kategorię płci i seksualności, najczęściej w kontekście usytuowanego ucieleśnienia, a także niezwykle inspirującej dla feministek kategorii subiektywnego przeżycia (S. de Beauvoir, I.M Young, L. Fisher, S. Kruks, J. Oksala). Podejścia do tradycji są zatem w obrębie feministycznej fenomenologii bardzo różnorodne, choć większość autorek postuluje konieczność radykalnych przekształceń – zarówno w wymiarze treściowym, jak i metodologicznym – fenomenologii, tak by mogła ona odpowiedzieć na potrzeby feminizmu. Dlatego też, pomimo wielu inspiracji, relacje między feminizmem a fenomenologią nie układają się gładko. Sporne kwestie metodologiczne to przede wszystkim: trudność w odróżnieniu fenomenologicznego opisu doświadczenia od „zwykłej” pierwszoosobowej narracji, oddzielenie „czystego” dociekania fenomenologicznego od nastawienia naturalnego czy nieoczywista różnica między empirycznym a transcendentalnym poziomem rozważań.

Trzeba także, za Bonnie Mann, wziąć pod uwagę, że fenomenologia feministyczna nie jest jedynie badaniem „fenomenu kobiety”. Można bowiem dociekać istoty fenomenów kobiecości, różnicy płciowej, czy płci bez nastawienia feministycznego, jak czyni to na przykład Sara Heinämaa. Fenomenologii stricte feministycznej chodziłoby raczej o sens fenomenów takich jak opresja, niesprawiedliwość czy dyskryminacja w perspektywie różnicy płciowej. A także o badanie przez pryzmat płci doświadczania fenomenów życia codziennego, jak wstyd czy poczucie sprawczości. Ich specyfika polegałaby zaś na nieredukowalnym uwikłaniu w procesy społeczno-kulturowe. Pytanie zatem, na ile fenomenologia – dyscyplina zmierzająca do „odsłonięcia najgłębszych źródeł sensu”, jak określił to Jacek Migasiński, a więc usiłująca uwolnić się od tego typu uwikłań – może spotkać się z oczekiwaniami i nadziejami myśli feministycznej.

Przygotowała: Marzena Adamiak

Lista lektur dyskutowanych podczas kolejnych spotkań:

  1. Feminizm a fenomenologia: główne inspiracje i problemy. Lektury: a) Beauvoir S. de, Druga płeć, przeł. G. Mycielska, M. Leśniewska, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co, Warszawa 2003, s. 11-26; b) Simms E.M, Stawarska B., Introduction: Concepts and Methods in Interdisciplinary Feminist Phenomenology, [w:] „Janus Head. Journal of Interdisciplinary Studies in Literature, Continental Philosophy, Phenomenological Psychology, and the Arts”, Vol. 13 (1), 2013, s. 6-16; c) Fisher L, Phenomenology and Feminism: Perspectives on Their Relation, [w:] Feminist Phenomenology, red. L. Fisher, L. Embree, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 2000, s. 17-38.
  1. Różnica płci a intencjonalność. Lektury: a) Young I.M., Rzucać jak dziewczyna. Fenomenologia kobiecej postawy ciała, motoryczności i przestrzenności, przeł. M. Rogowska-Stangret, [w:] Główne problemy współczesnej fenomenologii, red. J. Migasiński, M. Pokropski, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2017, s. 633-653; b) Husserl E., Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, Księga II, przeł. D. Gierulanka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1974, s. 361-378, (§60).
  1. Płeć jako nawyk pewnego stylu. Lektury: a) Fisher L., Upłciowianie ucieleśnionej pamięci, przeł. M. Rogowska-Stangret, [w:] Główne problemy współczesnej fenomenologii, red. J. Migasiński, M. Pokropski, WUW, Warszawa 2017, s. 585-605; b) Heinämaa S., A Phenomenology of Sexual Difference: Types, Styles and Persons, [w:] Feminist Metaphysics: Explorations in the Ontology of Sex, Gender and Identity, red. Ch. Witt, Springer, Berlin 2011, s. 131-155; c) Husserl E., Idee czystej fenomenologii i fenomenologicznej filozofii, Księga II, przeł. D. Gierulanka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1974, s. 356-360, (§59), s. 378-385 (§60d).
  1. Przypadek Schneidera a kwestia usytuowania (w) płci. Lektury: a) Merleau-Ponty M., Fenomenologia percepcji, przeł. M. Kowalska, J. Migasiński, Fundacja Aletheia, Warszawa 2001, s. 175-194; b) Butler J., Ideologia seksualna a opis fenomenologiczny. Feministyczna krytyka Fenomenologii percepcji Merleau-Ponty’ego, przeł. A. Derra, [w:] Główne problemy współczesnej fenomenologii, red. J. Migasiński, M. Pokropski, WUW, Warszawa 2017, s. 568-584.
  1. Przeżywanie płci: fenomenologiczne pojęcie subiektywnego doświadczenia a narracje emancypacyjne. Lektury: a) Kruks S., Wykraczając poza dyskurs: feminizm, fenomenologia i „kobiece doświadczenie”, przeł. M. Rogowska-Stangret, [w:] Główne problemy współczesnej fenomenologii, red. J. Migasiński, M. Pokropski, WUW, Warszawa 2017, s. 606-632; b) Alcoff L.M., Phenomenology, Post-structuralism, and Feminist Theory on the Concept of Experience, [w:] Feminist Phenomenology, red. L. Fischer, L. Embree, Springer, Dordrecht 2000, s. 39-56; c) Husserl E., Idea fenomenologii. Pięć wykładów, przeł. J. Sidorek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008, s. 71-83 (Wykład IV); d) Husserl E., Badania logiczne. T. II. Badania dotyczące fenomenologii i teorii poznania. Cz. I., przeł. J. Sidorek, przekład przejrzał A. Półtawski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000, s. 24-25 (Dopisek 3).
  1. Empiryczne versus transcendentalne: feminizm i fenomenologia ku perspektywie niedualistycznej. Lektury: a) Oksala J., Feminist Experiences. Foucauldian and Phenomenological Investigations, Northwestern University Press, Evanston, Illinois 2016, s. 71-108; b) Heinämaa S., Fenomenologia cielesności a różnica płciowa, przeł. W. Płotka [w:] Wprowadzenie do fenomenologii. Interpretacje, zastosowania, problemy, Tom 1, red. W. Płotka, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 2014, s. 413-443.
  1. Zdziwienie światem: feministyczna fenomenologia jako praktyka a kwestia tożsamości fenomenologii. Lektury: a) Mann B., Specyfika feministycznej fenomenologii. Przypadek wstydu, przeł. M. Rogowska-Stangret, [w:] „Avant. Trends in Interdisciplinary Studies”, vol. IX (3), 2020, s. 1-37; b) Mann B., Feminist Phenomenology and the Politics of Wonder, [w:] „Avant. Trends in Interdisciplinary Studies”, vol. IX (2), 2018, s. 43-61.

Marzena Adamiak – filozofka; adiunkt w Zespole Badań nad Filozofią Hermeneutyczną, Poststrukturalizmem i Myślą Feministyczną IFiS PAN; od 2015 roku członkini zarządu Polskiego Towarzystwa Fenomenologicznego; zajmuje się problematyką podmiotowości, głównie w obrębie teorii feministycznych, fenomenologii i poststrukturalizmu; autorka książki O kobiecie, która nawiedza myśl. Kobieta jako figura inności w koncepcji podmiotu Emmanuela Lévinasa (WAiP 2007). Jej kolejna książka, zatytułowana Przeżywając płeć. Doświadczenie na styku feminizmu, poststrukturalizmu i fenomenologii, ukaże się w roku 2023 nakładem wydawnictwa Universitas.

Podczas pierwszego spotkania (24.10.2022) omawiać będziemy tekst wskazany w punkcie pierwszym.

Odbywający się od ponad pięciu lat cykl seminaryjny pt. Czytanie organizowany jest przez Polskie Towarzystwo Fenomenologiczne we współpracy z Instytutem Filozofii i Socjologii PAN. Autorami tekstów, które omawiane były podczas spotkań, są klasycy historii filozofii nowożytnej i współczesnej: Kartezjusz, Kant, Husserl, Heidegger, Patočka, Arendt, Gadamer, Henry, Marion i Ricoeur. W semestrze zimowym 2022/2023 proponujemy lekturę tekstów należących do fenomenologii feministycznej. Uczestnicy spotkań, które prowadzone są przez wybitnych polskich specjalistów w danej tematyce, dokonują próby analizy i interpretacji wybranych tekstów fenomenologicznych lub jakoś związanych z fenomenologią (np. jako inspiracja) w celu poszerzenia i pogłębienia wiedzy dotyczącej podstawowych tematów filozofii. Często tekst jest tylko pretekstem, aby w nawiązaniu do problematyki czytanego dzieła przedstawić własny punkt widzenia i zainaugurować prawdziwy spór filozoficzny. Z dala od szkolnej atmosfery i troski o „poprawne odczytanie” seminarium jest czasem prawdziwie odświętnym, podczas którego uczestnicy stawiają siebie samych w najbardziej fundamentalne pytania filozoficzne. Bez zbędnych zabezpieczeń – a zatem zgodnie z maksymą Arendt: Denken ohne Geländer – pozwalają oddać się żywiołowi filozoficznego myślenia i spotkania. Dzięki temu osoby pochodzące z różnych środowisk akademickich, o różnym stopniu filozoficznego zaawansowania, doświadczenia i wiedzy, a także różnej wrażliwości, mogą poczuć ducha filozoficznej wspólnoty, która – mamy nadzieję – odsyła do najlepszej tradycji ruchu fenomenologicznego. Z tego powodu seminarium jest otwarte na wszystkie zainteresowane osoby: zarówno na amatorów myślenia filozoficznego, studentów filozofii, doktorantów, jak i na bardziej doświadczonych badaczy.

Gospodarzem spotkań jest dr hab. Daniel R. Sobota, prof. IFiS PAN.

Spotkania odbywają się drogą online przez platformę ZOOM.  

Udział w webinarze będzie możliwy dzięki wcześniejszej rejestracji. W tym celu bardzo proszę o wysłanie najpóźniej do dnia 19 października maila z prośbą o wzięcie udziału w spotkaniu na adres: publicrelations@ifispan.edu.pl. W odpowiedzi uczestnik otrzyma link do rejestracji na platformie zoom.

Kontakt do organizatora (w innych sprawach niż rejestracja):

Daniel R. Sobota

e-email: dsobota@ifispan.edu.pl, tel. 502618470

Print Friendly, PDF & Email
classic-editor-remember:
block-editor

IFiS PAN

Log In

Create an account
Europejski Sondaż Społeczny | European Social SurveyEuropejski Sondaż Społeczny | European Social Survey